شورای شهر اهواز در ترازوی نقد؛ از چالشها تا راهکارها
تبیین نیوز | در آستانه برگزاری هفتمین دوره انتخابات شورای اسلامی کلانشهر اهواز، بررسی عملکرد دورههای گذشته و تبیین ویژگیهای شورای مطلوب ضرورتی انکارناپذیر است. شورای شهر به عنوان نهاد قانونی متولی سیاستگذاری و نظارت بر امور شهری، نقشی محوری در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا میکند. این نهاد مردمی که باید بازوی توانمند مدیریت شهری و ترجمان خواستهای شهروندان باشد، در ادوار مختلف با فراز و نشیبهای متعددی روبرو بوده است.
با نگاهی به تجربیات گذشته در اهواز درمییابیم که این نهاد با چالشهای ساختاری و عملکردی متعددی دست به گریبان بوده که در برخی موارد حتی به انحلال شورا انجامیده است. این وضعیت نه تنها مانع تحقق اهداف عالیه شوراها شده، بلکه تا حدی اعتماد عمومی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. از این رو، واکاوی عمیق این چالشها و ارائه راهکارهای کاربردی بیش از پیش احساس میشود.
این نوشتار حاصل گفتوگوی تخصصی جمعی از کارشناسان و فعالان شهری اهواز است که با هدف آسیبشناسی عملکرد شوراهای گذشته و ترسیم چشمانداز مطلوب برای دورههای آینده برگزار شده است. در این میزگرد، شرکتکنندگان به واکاوی ریشههای ناکارآمدی شوراها و ارائه راهکارهای عملی برای بهبود عملکرد این نهاد شهری پرداختهاند. مشارکتکنندگان در این گفتوگو با تأکید بر لزوم ارتقای شاخصهای انتخاباتی و آگاهیبخشی به شهروندان، بر این باورند که انتخاب اعضای کارآمد و متخصص میتواند تحولی مثبت در مدیریت شهری اهواز ایجاد کند.
مهندس فلسفی (کارشناس و میزبان گفتوگو):
ضمن عرض خوشامد و احترام به تمامی حضار محترم و سروران گرامی، همانطور که مستحضرید در آیندهای نهچندان دور، هفتمین دوره انتخابات شورای شهر را پیش رو داریم. این انتخابات از جنبههای مختلف حائز اهمیت بسیار است و معمولاً با مشارکت گستردهتر مردم و تنوع بیشتری در سلایق همراه خواهد بود. از سوی دیگر، عملکرد شوراها در دورههای گذشته تأثیرات مثبت و منفی خود را در دیدگاه مردم برجای گذاشته است.
در این نشست تخصصی بر آنیم تا آسیبشناسی دقیق و جامعی از این موضوع ارائه دهیم و در ادامه، نقطه نظرات ارزشمند دوستان را در مورد ویژگیهای شورای موفق و کارآمد و همچنین معیارهای تشخیص کاندیداهای شایسته برای شورای شهر اهواز دریافت کنیم. نخستین پرسش اساسی که مطرح میشود این است که اساساً ایراد کار شوراها در ادوار گذشته چیست؟ زیرا میبینیم که عملکرد شوراها چالشهای متعددی ایجاد کرده، از بحثها و جدلها گرفته تا درگیریهایی که حتی به انحلال شورا انجامیده است.
در اهواز سابقه انحلال شورا را نیز داریم که خود نشان از وجود مشکلات ساختاری دارد. پرسش بنیادین اینجاست که چه ایرادی متوجه شوراهاست که کار به چنین نقطهای میرسد، در حالی که قاعدتاً شوراها باید با تمام همت و تلاش خود به ارائه خدمات مطلوب به مردم و بهبود کیفیت زندگی شهروندان بپردازند؟ شوراها آمدند تا خدمت کنند و تمام هم و غم و تلاششان این باشد که کار خوب و خدمترسانی مطلوبی را به مردم ارائه دهند تا مردم در آسایش زندگی کنند و از خدمات شهرداری بهرهمند شوند.
مهندس محمدرضا آملازاده کارشناس مسائل سیاسی و اجتماعی:
بسم الله الرحمن الرحیم. به نظر اینجانب ذات و ماهیت شورا و تصمیمگیری جمعی، امکان اجرای کار را با دشواری مواجه میکند. اگر به تاریخچه نهادهای تصمیمگیر در کشور توجه کنیم، از ابتدای انقلاب در تشکیلاتی مانند جهاد کشاورزی و دستگاهها قضایی نیز با مشکلات اجرایی مواجه بودیم. شورا نیز از ابتدا در کشور ما سابقه نداشت، چرا که ما کشوری با پیشینه استبداد و پادشاهی بودیم و فرهنگ شورایی در جامعه ما نهادینه نشده بود.

پس از انقلاب نیز شوراها هنوز آنگونه که قانون اساسی پیشبینی کرده بود، به صورت مطلوب جا نیفتادهاند. حالا اگر بحث منطقه خودمان را در نظر بگیریم، باید بپذیریم که انتخاب نادرست اعضای شورا یکی از مشکلات اصلی است که منجر به عدم تحقق اهداف پیشبینی شده میشود. این امر ناشی از عدم اطلاعرسانی مناسب از سوی نخبگان، رسانهها و صداوسیما در تبیین دقیق وظایف و اختیارات شوراهاست.
اغلب مردم تصور میکنند پس از انتخاب شهردار، کار شورا تمام میشود و از وظایف گسترده نظارتی و سیاستگذاری شورا غافل هستند. گاهی اوقات شاهدیم که انتظارات جزئی و غیرمرتبط از شورا داریم، در حالی که مسائل کلان زیرساختی شهر مغفول میماند. به عنوان مثال، بحث فاضلاب مربوط به آبفا است و موضوع دفع آبهای سطحی به شهرداری مربوط میشود، تنها بخشی از آن به شورا مرتبط است، اما مردم توقع کامل حل مسئله را از شورا دارند.
یکی از دلایل اصلی این مشکلات، انتخاب افرادی است که کفایت و کارآمدی لازم برای شورا را ندارند. در این زمینه نمیتوانیم نقش قومگرایی و جریانات سیاسی را نادیده بگیریم. حتی نمایندگان مجلس نیز گاه بر اساس منافع شخصی و حزبی خود در انتخابات شورا دخالت میکنند و بر روند انتخابات تأثیر میگذارند.
ورود پیمانکاران به عرصه انتخابات به دلیل هزینهبر بودن تبلیغات نیز از عوامل مؤثر در کاهش کیفیت عملکرد شوراهاست. افراد برای تأمین هزینههای سنگین تبلیغات خود ناگزیر به پیمانکاران و سرمایهگذاران بدهکار میشوند و این بدهکاری بعداً در انتخاب شهردار و تصویب طرحهای عمرانی تأثیر منفی میگذارد. متأسفانه بسیاری از اعضای شورا به معنای واقعی متخصص امور شهری نیستند و آشنایی کافی با قوانین و مقررات شهری ندارند.
به عنوان مثال عینی، شهردار فعلی با وجود داشتن حدود پانصد پرسنل بازنشسته، شاهد افزایش سهبرابری بودجه جاری در مدت دو سال بوده است. این افزایش عجیب به دلیل استخدامهای جدیدی است که با بدهکاری به اعضای شورا صورت گرفته است. هر یک از اعضای شورا برای حوزههای انتخابیه خود نیرو گرفتهاند و این مسئله گرفتاریهای مالی زیادی برای شهرداری ایجاد کرده است.
همچنین بداخلاقیهای غیرعادی در شورای شهر اهواز اتفاق افتاده که خود مانع تحقق اهداف شورا شده است. صورتجلسههایی امضا شده و سپس زیر آن زده شده که این نوع بداخلاقیهای تشکیلاتی باعث از بین رفتن اعتماد عمومی میشود. این اتفاقات ناگوار خود به خود باعث میشود که کارکرد اصلی شورا محقق نشود.
عقبافتادگیهای اهواز از زمان جنگ آغاز شد و این شهر همواره با حاشیههای زیادی همراه بوده که بر عملکرد آن تأثیر منفی گذاشته است. اهواز به همراه مشهد بیشترین حاشیه را در بین شهرهای کشور دارد که این خود بر جنبههای فرهنگی، اجتماعی و عمرانی شهر تأثیر گذار بوده است. از سوی دیگر، مردم اهواز به دلیل تنوع قومی و سلیقهای، مطالبهگر نیستند و این تنوع که میتوانست فرصت باشد، به عاملی آسیبزا تبدیل شده است.
مهندس سیدمجید مدنی مبارکه مسئول کمیته ایثارگران نظام مهندسی استان خوزستان:
بسم الله الرحمن الرحیم. از مطالب ارائه شده تشکر میکنم. به نظر اینجانب کار اصلی شورای شهر را میتوان در دو محور اساسی خلاصه کرد: انتخاب شهردار مناسب و نظارت بر امور شهرداری. اگر شورا پس از ساعتها بررسی و تحقیق و گشتن در استانهای مختلف، شهرداری را با شناخت کامل انتخاب میکند، باید به انتخاب خود اعتماد کند و پای آن بایستد. متأسفانه شاهدیم که گاه کمتر از دو سال پس از انتخاب شهردار، بحث استیضاح مطرح میشود.
شناخت و تعیین شهردار و سپس اعطای اختیار کامل به او ضروری است. دخالت مداوم و مستمر به بهانه نظارت، تنها باعث بیثباتی و هرجومرج در شهر میشود. وقتی شورا با رأی کامل شهرداری را انتخاب میکند، بلافاصله نباید در مقابل او قد علم کند. متأسفانه انتظارات و سهمخواهیهای اعضا به شهردار تحمیل میشود و این تعارضها مانع تمرکز شهردار بر کار اصلی خود میشود.
این مسئله ربطی به قومیت ندارد، بلکه ناشی از این است که افرادی که از کاندیدا حمایت کردهاند، بعداً به شهردار مراجعه میکنند و میخواهند نفرات خود را به شهردار تحمیل کنند. اینجا تعارضهای جدی به وجود میآید و درخواستهای نابجایی که از شهردار دارید، رابطه شما را با او به هم میزند و فکر شهردار را خراب میکند و نمیگذارد به درستی به کارش برسد.
ریشه مشکل به انتخاب اولیه برمیگردد. انتخاب خود شورا انتخاب درستی نبوده است. مردم تحت تأثیر ارتباطات خاص، افرادی را انتخاب میکنند که صلاحیت لازم را ندارند. پرسش اساسی این است که مردم چه کسی را انتخاب کنند که فردا به این مشکلات دچار نشوند؟ من شخصاً دوست دارم کسی را انتخاب کنم که به شهردار اجازه کار دهد و دنبال باجخواهی نباشد.

باید کاندیداهایی را انتخاب کنیم که با امور شهرداری آشنا باشند و بتوانند به شهر کمک کنند. اگر از بین اعضای شورای شهر بررسی کنیم، میبینیم تعداد کمی با امور شهرداری آشنا هستند. بسیاری از آنان ممکن است دو سال طول بکشد تا فقط با امورات شهرداری آشنا شوند. بنابراین نقطه خراب کار در همان انتخاب اولیه است.
این سؤال مطرح است که چه کسانی باید به مردم کمک کنند تا انتخاب درستی انجام دهند؟ همین جمعهای تخصصی و نخبگان جامعه باید کمک کنند که انتخاب درست انجام شود. نکته دیگری که باید مد نظر داشته باشیم، اختلاف طبقاتی مشهود در سطح استان خوزستان است. این اختلاف در خوزستان از بسیاری جاهای دیگر بیشتر است.
وقتی مردم حقوقهای بالا در شرکتهای بزرگ را میبینند و آن را با درآمد ناچیز خود مقایسه میکنند، نوعی سرخوردگی در آنان ایجاد میشود. معلمی که ماهی پانزده تا بیست میلیون تومان درآمد دارد، با بازنشستهای که درآمدی ناچیز دارد، مقایسه میکند و این مقایسه احساس محرومیت ایجاد میکند.
این سرخوردگی مردم را از فکر کردن به انتخاب درست بازمیدارد. مردم آنقدر درگیر مسائل معیشتی هستند که حوصله فکر کردن به انتخابات را ندارند. میگویند “من اصلاً حوصله ندارم فکر کنم به چه کسی رأی بدهم” و به سادگی از کنار مسئله انتخابات میگذرند. مسافرت به شهرهای دیگر مانند شیراز یا حتی کشورهای خارجی مانند دبی و مقایسه شرایط نیز بر این سرخوردگی میافزاید.
مردم وقتی میبینند در دیگر نقاط جهان چگونه زندگی میشود، از شرایط خود ناراضی میشوند و این نارضایتی آنان را از پرداختن به مسائل اساسی مانند انتخابات بازمیدارد. باید بر افرادی تمرکز کنیم که شهر و شهرداری را میشناسند و از طریق فضای مجازی و روشهای نوین به درستی به اطلاعرسانی بپردازند. همچنین محدودیتهای قانونی موجود باید بازبینی شود تا شورا بتواند در برخی زمینهها ورود کند و در برخی دیگر محدودیت داشته باشد.
مهندس حمیدرضا مردانی عضو شورای مرکزی جامعه اسلامی مهندسین استان خوزستان:
بسم الله الرحمن الرحیم. از آقای فلسفی برای تشکیل این جلسه و دعوت از ما تشکر میکنم. به عنوان یک شهروند عادی، نظرم را خدمتتان عرض میکنم. طبق ماده ۸۰ قانون تشکیلات، حدود ۳۰ وظیفه اساسی برای شوراها تعریف شده است، اما ما در عمل تنها به دو وظیفه انتخاب شهردار و تصویب بودجه اکتفا کردهایم. اصل یکصدم قانون اساسی نیز هدف از تشکیل شوراها را “تصمیمگیری در زمینه برنامههای اجتماعی، فرهنگی، عمرانی، بهداشتی و آموزشی از طریق مشارکت و همکاری مردم” میداند.

آیا شورای اهواز طبق این اصل قانون اساسی به وظایف خود عمل میکند؟ به عنوان مثال در زمینه آموزشی آیا دخالتی میکند؟ در بحث بهداشتی، مسئله فاضلاب که سالهاست به رودخانه کارون ریخته میشود، آیا شورا ورودی داشته است؟ دو مشکل اساسی اهواز آب و هواست که نیازهای اولیه و اساسی مردم هستند. آیا شورا در این زمینهها دخالتی کرده است؟ آیا برای حل مشکل آب شرب مردم کاری انجام داده است؟
شورا میتواند در این زمینهها دخالت کند و حتی میتواند شکایت کند، اما متأسفانه تاکنون چنین اقدامی را ندیدهایم. ایراد دیگر ترکیب نامناسب شوراست. ترکیب شورا ناهمگون است و در کمیسیونها متخصصان مربوطه حضور ندارند. به عنوان مثال، در کمیسیون فرهنگی باید افراد متخصص در حوزه فرهنگ حضور داشته باشند، اما میبینیم که چنین نیست.
همچنین تعداد اعضای شورا برای شهری با یک میلیون جمعیت و هشت منطقه کافی نیست. شهرهایی مانند اصفهان و شیراز با امکانات کامل، شوراهای بزرگتری دارند، در حالی که اهواز با مشکلات متعدد و محرومیتهای ناشی از جنگ، نیاز به اعضای بیشتری دارد تا بتواند پاسخگوی مطالبات مردم باشد. مطالبات مردم به دلیل مشکلات زیاد، بسیار گسترده است و تعداد کم اعضا پاسخگوی این مطالبات نیست.
وقتی حجم کار زیاد باشد، شورا نمیتواند به کارهای اساسی برسد و این باعث نارضایتی مردم میشود. شورا در واقع پل ارتباطی بین مردم و دولت است و اگر این پل ضعیف باشد، ارتباط مردم با دولت قطع میشود. ایراد دیگر این است که شورا با مردم مشارکت نمیکند. مردم را به جلسات دعوت نمیکنند و گزارشهای شفافی ارائه نمیدهند.
بحث تشکیل شورای محله نیز با موانعی روبرو شده است. زمانی این بحث مطرح شد، اما با مخالفت روبرو شد و گفتند اجازه نداریم. این در حالی است که شورای محله میتواند زمینه مشارکت واقعی مردم را فراهم کند. نکته دیگر همکاری نکردن نهادها و سازمانهای شهر و استان با شوراست.
آیا سازمانهایی مانند شرکت نفت یا فولاد از شورا حمایت میکنند؟ زمانی که شورا میخواهد پروژهای را اجرا کند، آیا این سازمانها کمک میکنند؟ یا با دیدی منفی به شورا مینگرند و آن را نهادی میبینند که اعضایش تنها به فکر منافع شخصی هستند و برای خدمت به مردم نیامدهاند؟ این نگاه مشکلساز است و باید تغییر کند.
مهندس امین قضایی مسئول کمیته مدیریت شهری جامعه اسلامی مهندسین استان خوزستان:
بسم الله الرحمن الرحیم. عرض سلام و ادب و احترام خدمت اساتید ارجمند. ابتدا از آقای مهندس فلسفی برای تشکیل این نشست ارزشمند تشکر میکنم. موضوعاتی که شما مطرح کردید، سه محور بسیار مهم هستند: ویژگیهای شورای موفق، نقش جریانات سیاسی-اجتماعی، و وظایف مردم در قبال شوراهای شهر. این موضوعات آنقدر اساسی و مهم هستند که نیاز به چند جلسه جداگانه برای بررسی عمیق دارند.

به نظر بنده اگر بتوانیم این سوالات را در همین جمع به صورت چالشی و با جزئیات بیشتر بررسی کنیم و به خروجی مناسبی برسیم، میتوانیم نقشه راه مناسبی برای آینده ترسیم کنیم. همانطور که عزیزان مستحضر هستند، شورای اسلامی شهر نقش بسیار تعیینکنندهای در پیشرفت و توسعه شهر و کیفیت زندگی مردم دارد.
شورای اسلامی شهر در واقع همان نقش قوه مقننه در سطح محلی را داراست و شهرداری نیز نقش قوه مجریه در سطح محلی را ایفا میکند. بنابراین اهمیت این دو نهاد در کیفیت زندگی مردم کاملاً روشن و انکارناپذیر است. از همین مطلب میتوان برداشت کرد که نقش شورای شهر و شهردار چقدر حیاتی و مهم است.
به نظر اینجانب شوراهای شهر باید دو ویژگی عمده و اصلی داشته باشند: ویژگیهای مدیریتی و ویژگیهای شخصیتی. ویژگی مدیریتی شامل داشتن تجربه و تخصص لازم و کافی در حوزههای مختلف مدیریت شهری است. اگر شورا بخواهد قوانین متناسب با نیازهای شهر وضع کند، باید نیازهای واقعی شهر را به درستی شناسایی کند که این امر مستلزم تخصص و تجربه است.
در حوزه فرهنگی، ما واقعاً مشکل داریم. برای آموزش مسائل حتی سادهای مانند مدیریت پسماند، کار فرهنگی مناسبی انجام نشده است. در شهری با قومیتهای مختلف مانند اهواز، همراه کردن مردم و ایجاد همبستگی اجتماعی کار بسیار دشواری است که نیاز به متخصصان فرهنگی دارد. در حوزههای اجتماعی و عمرانی نیز همین مسئله صادق است.
عضو شورای شهر باید آشنایی کامل با قوانین و وظایف شورا داشته باشد. قوانین شورا حدود ۹۴ ماده و ۵۱ تبصره دارد که مطالعه و تسلط بر آنها ضروری است. پیشنهاد میکنم از اعضای شورا یا کسانی که قصد ورود به شورا را دارند، آزمونی گرفته شود تا میزان آشنایی آنان با این قوانین سنجیده شود. اختلافنظرهایی که در شورای گذشته وجود داشت، ناشی از عدم آشنایی کافی با همین قوانین بود.
ضعف قوانین در سطح کلان کشور نیز از مشکلات اساسی است. در دوره اول شوراها، تقریباً هر کس با هر تخصصی میتوانست وارد شورا شود، اما در دورههای بعد فیلترهایی ایجاد شد. باید کاری کنیم که افراد متخصص و کارآمد وارد شورا شوند. جامعه مهندسی میتواند در این زمینه نقش مؤثری ایفا کند.
ویژگی دوم، ویژگی شخصیتی است. اعضای شورا باید دارای روحیه تعامل، تواضع، اتحاد و همدلی باشند. اگر هر یک از اعضا بخواهند برای خود تیمی جداگانه تشکیل دهند و به صورت فردی عمل کنند، شهرداری نمیتواند به اهداف خود برسد. اختلاف نظر در هر مجموعهای طبیعی است، اما این اختلافنظرها نباید مانع پیشرفت کار شود.
عدم وابستگی به احزاب و جریانات انحرافی نیز بسیار مهم است. وقتی کاندیدا برای تأمین هزینههای سنگین انتخاباتی به ناچار به جریانات وابسته میشود، مجبور به پاسخگویی به انتظارات آنان میشود و این مسئله بر انتخاب مدیران بیکیفیت تأثیر میگذارد. این مشکل اساسی باید از طریق اصلاح قوانین و مقررات حل شود.
مهندس بصیریپور کارشناس و فعال حوزه رسانه:
مردم باید بدانند به چه کسی و بر چه اساسی رأی میدهند. انقلاب اسلامی به این دلیل پیروز شد که انقلابی از پایین به بالا بود، نه کودتایی از بالا به پایین. این فلسفه در تشکیل شوراها نیز باید رعایت شود، یعنی همه چیز باید از پایین به بالا صورت گیرد و مردم در تمام مراحل مشارکت داشته باشند.

متأسفانه احزاب ما معمولاً از بالا به مردم نگاه میکنند و به همین دلیل هیچگاه نتوانستهاند به صورت ریشهای در جامعه قوام پیدا کنند. باید کاری کنیم که مردم در تمام فعالیتها مشارکت واقعی داشته باشند. بزرگترین مشکلی که مانع قوی شدن شوراها شده، عدم آشنایی مردم و عدم تمایل برخی به مشارکت دادن مردم در امور است.
برخی دوست ندارند مردم در جریان امور قرار گیرند، چرا که این امر برای آنان مشکلساز میشود. آنان ترجیح میدهند در محیطی بسته و بدون نظارت مردم تصمیمگیری کنند. اگر شورای محله به صورت واقعی فعال شود، مردم مطالبات خود را به خوبی بیان میکنند و این برای برخی قابل پذیرش نیست.
سیاستگذاریهای اشتباه و رویاپردازیهای غیرواقعی نیز از مشکلات جدی شوراهاست. گسترش بیرویه شهر و تبدیل آن به کلانشهر، تصمیم اشتباهی بود که هنوز هم تبعات آن ادامه دارد. این امر باعث عدم همدلی و همراهی مردم شده است. مردم نمیدانند چرا باید شهر اینقدر گسترش یابد و این گسترش چه نفعی برای آنان دارد.
پایین بودن کیفیت کارها نیز از عوامل اصلی بیاعتمادی مردم است. وقتی مردم میبینند آسفالتهایی که با هزینههای زیاد انجام میشود، پس از چند ماه خراب میشود، نتیجه میگیرند که شورا و شهرداری کارآمد نیستند و از همراهی با آنان خودداری میکنند. شهردار دو سال پیش از انقلاب آسفالت صحبت میکرد، اما میبینیم که همان آسفالتها پس از چند ماه خراب شدهاند.
موضوع قومیتها نیز از مهمترین مسائل اهواز است. در این شهر حداقل هفت یا هشت قومیت بزرگ زندگی میکنند که هر یک فرهنگ و خواستههای خاص خود را دارند. اگر از این ظرفیت عظیم به درستی استفاده شود، میتواند بسیار مؤثر باشد. باید از خود قومیتها استفاده کنیم و آنان را وارد عرصه کنیم، نه این که بین آنان تفرقه بیندازیم یا آنان را نادیده بگیریم.
میتوان در مناطق عربنشین، لرنشین و بختیارینشین، فضاهای مخصوصی با نظر و مشارکت خود آنان ایجاد کرد. وقتی قومیتها با رغبت و اشتیاق وارد کار شوند، مطمئناً استقبال خواهند کرد و مشارکت آنان در اداره شهر بسیار مؤثر خواهد بود. متأسفانه تاکنون همه را به یک شکل دیدهاند، در حالی که هر قومیتی فرهنگ و ویژگیهای خاص خود را دارد که باید به آن توجه شود.
این تنوع فرهنگی میتواند به جای آن که عاملی برای تفرقه باشد، به فرصتی برای رشد و توسعه شهر تبدیل شود. اگر بتوانیم از این ظرفیت به درستی استفاده کنیم، مطمئناً شاهد پیشرفت چشمگیر شهر اهواز خواهیم بود.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید